Mateusz Dobrzyński
Korekta: J. Kardas
Każde środowisko posiada swój własny żargon. Świat debat oksfordzkich nie jest wyjątkiem. Ponieważ używam debatanckiej nomenklatury w moich artykułach, przygotowałem alfabetyczny wykaz tych pojęć z objaśnieniami.
(łac.) w nawiązaniu do1. W debacie oksfordzkiej to określenie oznacza dodatkową wypowiedź poza kolejnością. Chęć wygłoszenia ad vocem zgłasza się w trakcie przemowy przeciwnej drużyny, najczęściej poprzez podniesienie kartki opatrzonej napisem ad vocem. Mówca, który zgłosił ad vocem, otrzymuje jedną minutę na odniesienie się do treści poprzedniego przemówienia. Jest to zatem okazja na dodatkową kontrargumentację. Przemowę zaczyna się skróconą inwokacją, np. „Drogi marszałku, w formule ad vocem”. Mówca nie musi przyjmować pytań ani informacji, choć oczywiście ma do tego prawo. Można zgłaszać ad vocem do ad vocem.
Ad vocem obarczone jest kilkoma ograniczeniami:
Osoba lub grupa, której dotyczy teza. Czasami (np. w tezach pierwszoosobowych) aktorzy zdefiniowani są w tezie, ale najczęściej należy wyszczególnić ich samodzielnie. Na przykład w tezie „Powinno zakazać się algorytmu personalizacji treści w Internecie.2” możemy przedstawić następujących aktorów:
Przedstawienie i scharakteryzowanie aktorów to zadanie pierwszego mówcy.
Końcówka przemówienia (najczęściej ostatnie 30 sekund), podczas której mówcy nie muszą odpowiadać na zgłaszane pytania i informacje. Jeśli jednak zgłoszenie nastąpiło wcześniej – choćby na pięć sekund przed rozpoczęciem czasu chronionego – mówca ma obowiązek je przyjąć. Czas chroniony jest sygnalizowany przez sekretarza lub marszałka w sposób ustalony na początku debaty, najczęściej poprzez użycie dzwonka.
Debatant – mówca biorący udział w debacie.
Debatancki – związany z debatami.
Chociaż powyższe słowa nie figurują w żadnych poważnych słownikach, funkcjonują one w świecie debat oksfordzkich, a ich używanie nie jest błędem3. Nie jestem językoznawcą, ale podejrzewam, że debatant pochodzi od angielskiego debater. Powyższe definicje stworzyłem samodzielnie, jako że jedynym innym źródłem są dwa niezweryfikowane hasła w Wikisłowniku45.
Informacja niezbędna do zrozumienia tezy. Może tłumaczyć jakieś nietypowe pojęcie lub przedstawiać hipotetyczny scenariusz, którego będzie dotyczyć debata. Prawdziwość informacji zawartych w infoslajdzie przyjmujemy a priori i nie dyskutujemy z nimi.
Infoslajd definiujący pojęcie:
Teza: Proces gentryfikacji przynosi więcej strat niż korzyści.
Infoslajd: Gentryfikacja to proces przekształcenia danego obszaru miasta (np. dzielnicy) w obszar przeznaczony dla osób o wyższym statusie materialnym w celu osiągnięcia określonego celu finansowego czy wizerunkowego.
~Turniej Debat Oksfordzkich o Tematyce Społeczno-Prawnej 2022, Eliminacje
Infoslajd opisujący hipotetyczny scenariusz:
Teza: W Polsce należy wprowadzić „natychmiastową demokrację” sprawowaną przez obywateli za pomocą technologii X.
Infoslajd: Na potrzeby debaty przyjmij, że istnieje technologia X. Polega ona na tym, że każdy obywatel w chwili uzyskania czynnego prawa wyborczego otrzymuje małe urządzenie, które pozwala mu co miesiąc oddać głos na którąś z partii politycznych. Comiesięczne głosowanie wpływa na skład parlamentu, w taki sposób, że w przypadku kiedy to partia miałaby stracić lub zyskać mandat w parlamencie, sama decyduje o osobie, której ten mandat przyznaje. Urządzenie głosujące jest zabezpieczone biometrycznie, w taki sposób, że nikt inny poza danym obywatelem nie jest w stanie go użyć. Urządzenia nie da się zhackować.
~Turniej Debat Oksfordzkich o Tematyce Społeczno-Prawnej 2023, Eliminacje
Zwróć uwagę na dwa ostatnie zdania, które sprawiają, że kwestia bezpieczeństwa prawdopodobnie nie zostanie poruszona podczas debaty. Współcześnie ryzyko cyberataków jest pierwszorzędnym powodem, dla którego zdalne głosowania nie są wprowadzane, lecz zgodnie z infoslajdem technologia X jest bezpieczna. Należy się zatem zastanowić nad pozostałymi czynnikami, takimi jak to, czy partie powinny przyznawać parlamentarzystom mandaty wedle własnego uznania.
Apostrofa do słuchaczy wygłaszana na początku każdej przemowy. Jest ona tradycyjnym elementem debat oksfordzkich, który zwiększa kulturę wypowiedzi. W niektórych turniejach za brak inwokacji przyznawane są punkty karne6. Liczenie czasu zaczyna się dopiero po wygłoszeniu inwokacji. Przed rozpoczęciem mowy należy zwrócić się do:
Inwokacja może brzmieć na przykład tak:
Drogi marszałku, szanowni oponenci, drodzy sędziowie oraz licznie zgromadzona publiczności,
[Właściwa treść przemówienia]
Moderuje przebieg debaty. Do jego kompetencji należą:
Mechanizm – ciąg przyczynowo-skutkowy, który szczegółowo wyjaśnia opisywane zjawisko.
Mechanizacja – uprawdopodobnianie argumentu poprzez przedstawienie mechanizmu. Mechanizacja argumentów jest zadaniem drugiego mówcy.
Zdanie „Prowadzenie samochodu pod wpływem alkoholu sprzyja wypadkom.” jest niezmechanizowanym stwierdzeniem.
Z kolei ciąg „Alkohol spowalnia czas reakcji. ⭢ Prowadzenie samochodu wymaga szybkich reakcji, szczególnie w niebezpiecznych sytuacjach. ⭢ Gdy prowadzimy pod wpływem alkoholu, nie jesteśmy w stanie szybko zareagować na zagrożenie. ⭢ Prowadzenie samochodu pod wpływem alkoholu sprzyja wypadkom.” jest mechanizmem.
Obie drużyny składają się z czterech mówców, a każdy z nich pełni określoną rolę. Zadania wszystkich mówców są na tyle złożone, że nie da się ich dokładnie opisać w ramach krótkiej definicji, dlatego każdej roli zamierzamy poświęcić osobny artykuł.
Tworzy wstęp do argumentacji, opisując szerszy kontekst debaty (tzw. świat debaty), charakteryzując aktorów i zapowiadając linię argumentacyjną. Zadaniem pierwszego mówcy jest również wyjaśnienie mniej oczywistych fragmentów tezy tak, aby było wiadomo, czego dotyczy dyskusja.
Czy hot dog jest kanapką? – Rola pierwszego mówcyWprowadza argumentację. Najważniejszym zadaniem Dwójki jest przedstawienie ciągów przyczynowo-skutkowych, które sprawiają, że prezentowane argumenty są opisem faktów, a nie tylko pustymi sloganami. Proces ten nazywamy mechanizacją.
Obala argumenty przeciwnej drużyny. Robi to, odnosząc się po kolei do wszystkich argumentów sformułowanych przez drugiego mówcę i wskazując błędy w rozumowaniu przeciwników oraz słabe punkty opisanych mechanizmów.
Czwórka porządkuje informacje, które padły podczas debaty i przedstawia je na nowo, w uporządkowany, korzystny dla jej drużyny sposób. Dokonuje tego poprzez ważenie argumentów czyli porównywanie ich ze sobą i wyjaśnianie, dlaczego stanowisko naszej strony są słuszniejsze niż racje drużyny przeciwnej.
Różnica między stołami polega na tym, w jaki sposób mówcy przygotowują się do debaty.
Pierwszy i drugi mówca wprowadzają do debaty nowe informacje, które muszą uprzednio przygotować. Spójny obraz świata i przekonujące argumenty nie są czymś, co można wymyślić w piętnaście minut przed wygłoszeniem mowy. Oczywiście warto połączyć siły z drugim stołem, który nie ma przed debatą lepszego zajęcia niż pomoc pierwszemu.
Hipotetycznie, trzeci i czwarty mówca mogliby przyjść na debatę zupełnie nieprzygotowani, a pusta kartka i sprawne pióro wystarczyłyby do wywiązania się ze swojej roli. Dlaczego? Ponieważ drugi stół nie wprowadza do debaty żadnych nowych informacji, a jedynie odnosi się do tego, co zostało powiedziane przez pozostałych mówców. Oznacza to, że Trójka i Czwórka muszą uważnie słuchać obu stron i prowadzić skrupulatne notatki, z których na poczekaniu skonstruują uporządkowaną i trafną wypowiedź.
Propozycja – drużyna, która broni tezy.
Opozycja – drużyna, która nie zgadza się z tezą.
Tradycyjnie propozycja zasiada po prawej stronie marszałka, a opozycja – po lewej. Strony losowane są zazwyczaj na piętnaście minut przed rozpoczęciem debaty, dlatego drużyny muszą przygotować się na debatowanie po obu stronach.
Ponieważ turnieje debat oksfordzkich mają charakter rywalizacyjny, mówcom i drużynom przyznaje się punkty. Przedstawię tutaj punktację opracowaną przez Krakowskie Stowarzyszenie Mówców na potrzeby Akademickich Mistrzostw Polski78. Format ten wykorzystywany jest również przez inne turnieje debat9.
Punkty stosuje się do wyłaniania uczestników fazy pucharowej, jeśli liczba zwycięstw okaże się taka sama. Podobnie jak w innych turniejach, czasami liczba zwycięstw nie wystarczy, aby określić, kto wychodzi z grupy, dlatego stosuje się pomocnicze, bardziej szczegółowe metryki.
Oznaczają liczbę sędziów, którzy uznali, że dana drużyna wygrała debatę. Jeśli sędziuje trzech jurorów, punktacja może wynosić 3:0 (jednogłośny werdykt) lub 2:1 (jeden sędzia zagłosował inaczej niż pozostali).
Przyznawane poszczególnym mówcom oraz drużynie jako całości. Jeśli liczba dużych punktów okaże się taka sama, z grupy wychodzi ta drużyna, która ma więcej małych punktów.
Odejmowane od puli małych punktów. Punkty karne przyznaje się za przedłużanie czasu przemowy, zakłócanie przebiegu debaty i stosowanie argumentów ad personam.
Pytania i informacje to wtrącenia, które można wygłosić podczas mowy przeciwnej drużyny. W tym celu należy zgłosić się przez podniesienie ręki i poczekać na udzielenie głosu przez osobę, która obecnie przemawia. Nie ona musi udzielać głosu (choć skutkuje to utratą punktów), a tym bardziej nie musi przerywać swojej przemowy wpół zdania. Doświadczeni debatanci czekają z przyjęciem pytania na dogodny moment, dlatego warto zapisać treść swojej wypowiedzi (przynajmniej hasłowo), aby w międzyczasie jej nie zapomnieć.
Wypowiedź powinna zaczynać się od skróconej inwokacji („Drogi marszałku, pytanie.” lub „Drogi marszałku, informacja”) i nie powinna trwać dłużej niż 10 sekund. Przedłużanie wypowiedzi skutkuje odebraniem głosu przez marszałka i utratą punktów610.
Nie ma ograniczenia odnośnie tego, ile wtrąceń można zgłosić. Mówca ma jednak obowiązek przyjęcia określonej liczby (zazwyczaj dwóch), a wszystkie dodatkowe może zignorować610.
Pytania i informacje mają dwa cele. Pierwszy to rozpraszanie mówców. Częstym odruchem początkujących debatantów jest udzielanie głosu, gdy tylko dostrzegą, że ktoś unosi rękę, przez co gubią wątek. Co więcej na otrzymane pytanie należy odpowiedzieć, co może zająć od kilkunastu, do nawet kilkudziesięciu cennych sekund. Trafne pytanie może zbić mówcę z tropu i sprawić, że zamilknie na chwilę lub pogubi się, formułując odpowiedź.
Drugi cel wtrąceń to kontrargumentacja. Trójka może odwołać się do udzielonych odpowiedzi i na ich podstawie formułować wnioski tak samo, jak robi to z pozostałymi argumentami.
Informacje można wykorzystać do:
Dobre pytanie powinno być podchwytliwe. Jego celem nie jest doprecyzowanie tego, co mówca miał na myśli, a raczej chwytanie go za słówka i szukanie dziury w całym. Oto kilka przykładów:
Asystent marszałka. Nie jest niezbędny do przeprowadzenia debaty, jednak wiele turniejów i źródeł zakłada jego obecność111213. Podstawowym zadaniem sekretarza jest sygnalizowanie czasu chronionego i końca czasu na przemówienie.
Osoby oceniające debatę i wyłaniający zwycięzcę na drodze głosowania. Werdyktem nie może być remis. Z tego powodu sędziów powinno być co najmniej trzech, a ich liczba powinna być nieparzysta7. Zadaniem jurorów jest uzasadnienie swojej decyzji, a także udzielenie mówcom informacji zwrotnej odnośnie tego, co zrobili dobrze, a nad czym muszą jeszcze popracować. Informacje zwrotne usłyszane przez członków debatecore to najważniejsze (zaraz po istniejącej literaturze przedmiotu) źródło, na którym opieramy się, pisząc te artykuły.
Zdanie oznajmiające, którego treść jest tematem debaty, np. „Polska powinna wprowadzić zerowy VAT na żywność”. Zadaniem propozycji jest obrona tezy, a opozycji – jej obalenie. Jeśli chcesz zapoznać się z tezami, które pojawiły się na minionych turniejach debat, zapraszam do skorzystania z Generatora tez.
„ad vocem”, Słownik języka polskiego PWN. Polskie Wydawnictwo Naukowe. Dostępne na: https://sjp.pwn.pl/sjp/ad-vocem;2438715.html, dostęp: 9 czerwca 2024. ↩
Kujawsko-Pomorska Liga Debat, Bydgoszcz 23 listopada 2022. ↩
A. Hącia, „debatant, debatancki”, Poradnia Językowa Uniwersytetu Warszawskiego. Dostępne na: https://poradniajezykowa.uw.edu.pl/porady/debatant-debatancki/, dostęp: 9 czerwca 2024. ↩
„debatant”, Wikisłownik. Dostępne na: https://pl.wiktionary.org/w/index.php?title=debatant&oldid=7681057, dostęp: 9 czerwca 2024. ↩
„debatancki”, Wikisłownik. Dostępne na: https://pl.wiktionary.org/w/index.php?title=debatancki&oldid=7667156, dostęp: 9 czerwca 2024. ↩
Regulamin i zasady debaty oksfordzkiej przyjęte w turnieju „Muszkieterowie Słowa” – Mistrzostwa Polski Debat Oksfordzkich w Języku Angielskim, 14 grudnia 2023, s. 4. Dostępne na: https://drive.google.com/file/d/1wASj0sWu42blfijjgNzzo5it7VKQ84_h/view?usp=sharing&usp=embed_facebook, dostęp: 9 czerwca 2024. ↩ ↩2 ↩3
Krakowskie Stowarzyszenie Mówców, Stowarzyszenie Nowe Przestrzenie, Wydział Gospodarki i Administracji UEK w Krakowie, Zasady Debaty Oksfordzkiej. Akademickie Mistrzostwa Polski Debat Oksfordzkich, s. 11. Dostępne na: https://ampdo.pl/wp-content/uploads/2017/08/AMPDO_Zasady-Debaty.pdf, dostęp: 9 czerwca 2024. ↩ ↩2
Krakowskie Stowarzyszenie Mówców, Karta oceny Debaty Oksfordzkiej. Dostępne na: https://ampdo.pl/wp-content/uploads/2017/08/Karta-Oceny-AMPDO.pdf, dostęp: 9 czerwca 2024. ↩
Team Europe and the art of debate, Szczegółowe zasady debaty “Team Europe and the art of debate”, s. 2. Dostępne na: https://phavi.umcs.pl/at/attachments/2018/0316/085338-zalacznik-nr-1-szczegolowe-zasady-debaty-team-europe.pdf, dostęp 16 czerwca 2024. ↩
Krakowskie Stowarzyszenie Mówców, Stowarzyszenie Nowe Przestrzenie, Wydział Gospodarki i Administracji UEK w Krakowie, Zasady Debaty Oksfordzkiej. Akademickie Mistrzostwa Polski Debat Oksfordzkich, s. 5. Dostępne na: https://ampdo.pl/wp-content/uploads/2017/08/AMPDO_Zasady-Debaty.pdf, dostęp: 9 czerwca 2024. ↩ ↩2
Regulamin i zasady debaty oksfordzkiej przyjęte w turnieju „Muszkieterowie Słowa” – Mistrzostwa Polski Debat Oksfordzkich w Języku Angielskim, 14 grudnia 2023, s. 1. Dostępne na: https://drive.google.com/file/d/1wASj0sWu42blfijjgNzzo5it7VKQ84_h/view?usp=sharing&usp=embed_facebook, dostęp: 9 czerwca 2024. ↩
Krakowskie Stowarzyszenie Mówców, Stowarzyszenie Nowe Przestrzenie, Wydział Gospodarki i Administracji UEK w Krakowie, Zasady Debaty Oksfordzkiej. Akademickie Mistrzostwa Polski Debat Oksfordzkich, s. 4. Dostępne na: https://ampdo.pl/wp-content/uploads/2017/08/AMPDO_Zasady-Debaty.pdf, dostęp: 9 czerwca 2024. ↩
T. Dołęgowski, W. Labuda, Szermierka na słowa. O debacie oksfordzkiej i nie tylko, Warszawa 2021, s. 250. ↩